Nevruz kutlamaları ve yemek kültürü

21 Mart 17:33 2017

Nevruz kutlamaları ve yemek kültürü

Kırgızistan’da “Nooruz köcü”, Kazakistan’da ise “Nevruz Köcü” denilen özel bir yemekle Nevruz kutlanıyor. Kazaklar, Nevruz-Köcü ile Nevruz çorbası veya “lapa” adı verilen yemekler hazırlayarak, bu yemekleri komşularına dağıtıyor. Türkmenler yılın bereketli geçmesi için değişik yemekler hazırlıyor.

Türkmenistan’da hazırlıklarına bir hafta önceden başlanan nevruzda Türkmen çöreği, Türkmen petiri, külce, yağlı börek, şekşeke, koko, bovursak, Türkmen palavı ve bugünün özel yemeği semeni hazırlanıyor. Özbekistan’da nevruz sabahı yeni elbiselerini giyen halk, hazırladıkları halim, sümelek, samsa, çorba, pilav gibi yiyeceklerle kırlara çıkıyor.

Köpkari, güreş, at yarışları ve horoz dövüşleri gibi spor gösterileri düzenleniyor. Nevruz kutlamalarından esinlenilmiş tiyatro eserleri sahneleniyor.

Azerbaycan’da, çeşitli renklere boyanmış, suda pişirilmiş yumurtalar, kapı kapı dolaşan çocuklara veriliyor. Azerbaycan’da 21-23 Mart tarihleri arasında üç gün süren Nevruz büyük törenlerle kutlanıyor.

Nevruz kutlamalarında 21 Mart’tan sonraki en önemli gün “ahir çerşenbe/son çarşamba” Azeriler için, “üskü” denilen bayram ayı içindeki dört haftanın çarşamba günleri önemli. Son çarşambadan önceki salı günü “Kabir-üstü” denilen mezarlık ziyareti yapılarak helva, pilav ve diğer yiyecekler fakirlere dağıtılıyor.

Bir başka gelenek ise “suya yüzük atma” oyunu. Ertesi gün ise güneş doğmadan su kaynaklarına gidilerek, el-yüz yıkanılan Azerbaycan’da, kızlar da kısmetlerinin açılması için iki ellerinin başparmaklarına ip bağlayarak su üzerinden atlıyorlar. Daha sonra parmaklarındaki ipi keserek suya bırakıyorlar.

Türkiye’de Nevruz gelenekleri

Gül fidesi dibine dilek mektubu gömülmesi de Anadolu’da Nevruzla ilgili çok yaygın bir başka inanış. Dilek mektubuna kişinin dileği ne ise; çocuk, gelin, araba, ev, para gibi resimler çizilerek ya da olmasını istediği şeyleri yazılarak suya atılır veya gizlice gülfidanın dibine gömülür. Kalp temizliği ile istenilen bu dileklerin gerçekleşeceğine inanılır.

Mersin-Silifke bölgesindeki Toras Türkmenleri’nde “Mart İpliği” adıyla bilinen Nevruz’da ağaçlara bez bağlanıp, yaylalara çıkılarak, kuzu veya oğlak kesilir ve konuklara dağıtılır. Tahtacı Türkmenlerinde ise “Mart dokuzundan sonra dağlar misafir alır” inancıyla yaylalara çıkılarak, mezarlıklar ziyaret ediliyor.

Gaziantep ve çevresinde Sultan Navruz, güzel bir kızdır ve 21 Mart’ı 22 Mart’a bağlayan gece batıdan doğuya doğru göç eder, bir başka inanca göre ise kuş kılığında uçan bir derviştir. Kars civarında bir evde toplanan genç kız ve erkekler, küçük bir çocuğu su almaya gönderirler. Çocuk hiç konuşmadan ve arkasına bakmadan bir kova su getirir. Kovanın içerisine orada bulunanlarca renkli iplikler ve iğneler atılır.

Birbiriyle birleşen iplik ve iğnelerin sahiplerinin birbiriyle evleneceğine inanılır. Tunceli çevresinde Nevruz günü erkekler alınlarına kara sürerek su kaynaklarına giderler. Bu karaları kaynak suyuyla yıkayanların dileklerinin kabul olacağına inanılır. Edirne’de Sultan Nevruz adı verilen eğlencelerde, eski hasırlar yakılıp “Mart içeri, pire dışarı” diyerek üzerinden atlanır. Giresun’da ise Nevruzda sabah erkenden kalkılarak çevredeki akarsulardan getirilen sular hayvanların üzerine serpiliyor.

Nevruzun tarihi

Nevruz teriminin tarihte ilk yer aldığı kayıtlar, M.S. 2. yüzyıldaki Pers İmparatorluğu kayıtları olmakla birlikte, daha öncesindeki (yaklaşık MÖ 648 ve 330 yılları arasında) Pers İmparatorluğu altında yaşayan değişik milletlerin Pers Şahına Nevruz gününde hediyeler getirdiğine dair bilgiler de bulunuyor.